Książka prof. Jana Szmyda, uczonego zajmującego się antropologią współczesności na tle rozległego syndromu cywilizacyjnie uwarunkowanych zmian człowieka i posiadającego w tym zakresie olbrzymi dorobek naukowy, nosi znamienny z perspektywy rozwoju myśli humanistycznej tytuł: "Zagrożone człowieczeństwo. Regresja antropologiczna w świecie ponowoczesnym. Próba pytań i odpowiedzi". To monumentalne dzieło przynosi oryginalną próbę zrozumienia procesu przemian człowieka w kontekście współczesnej cywilizacji, o jego kondycji i funkcjonowaniu. Przewodnim jego tematem jest regresja antropologiczna w kontekście cywilizacji naukowo-technicznej i informatycznej. Autor zastanawia się nad tym, czy potwierdzane przez współczesną neurologię, psychiatrię, psychologię i medycynę coraz częstsze o ostrzejsze zaburzenia w ludzkiej psychice i somatyczności - wywoływane różnymi czynnikami współczesnej cywilizacji i techniki - są zaburzeniami o przejściowej tendencji wzrostowej, czy trwałymi zmianami? A także, czy możliwe jest przywrócenie cywilizacyjnie zakłóconemu tokowi ewolucji natury ludzkiej jego progresywnego i harmonijnego przebiegu? oraz kto czy co tego regulacyjnego dzieła może skutecznie dokonać? Rozważania zawarte w tej pięknej książce mieszczą się w szerszym kontekście pytania o to, czy możliwe są do wypracowania – w bliższej lub dalszej przyszłości – skuteczne remedia na „cywilizacyjne schorzenia” człowieka; czy istnieje realna szansa na jego „cywilizacyjne uzdrowienie” i wyprowadzenie go ze swego rodzaju zapaści humanistycznej.
 

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Józefa Bańki

 

Chciałabym mocno podkreślić, że książką tą Jan Szmyd wpisuje się w europejską i polską zarazem tradycję Wielkiej Humanistyki; na naszym gruncie rozwijanej przez wybitnych uczonych, filozofów i pedagogów takich jak F. Znaniecki, B. Suchodolski, B. Nawroczyński, Z. Mysłakowski i in. Jest to zarazem praca, która wykazuje sens i obronę myśli filozoficzno-humanistycznej (w sytuacji obecnego "poniżenia" instytucjonalnego tych dziedzin), bardzo istotnej części ludzkiej aktywności, jak i konieczności działań uzdrawiających w zakresie edukacji na wszystkich jej poziomach. Towarzyszy temu postulat zaangażowania na rzecz ochrony "człowieka jako człowieka", w dotychczasowym jego humanistycznym rozumieniu, oraz obrony humanizmu - przed procesami postępującej dehumanizacji, agresją różnych "post-" i "transhumanizmów", a w dalszej przyszłości - przed zalewem i postawą "cyberhumanoidów".

 prof. dr hab. Bogumiła Truchlińska

 

Przewodnią tezą książki jest twierdzenie, że przesilenie współczesnej cywilizacji kumuluje się przede wszystkim w kryzysie i psuciu się człowieka, zaś ten negatywny antropologiczny stan rzeczy, choć wtórny w stosunku do czynników zewnętrznych, przedmiotowych, określa i determinuje je oraz wpływa niekorzystnie na ich jakość i przemiany. Zatem kluczem do uzdrowienia „chorej” cywilizacji, zasadniczym remedium na jej pogłębiające się „schorzenia” jest nie tylko zmiana albo fundamentalna reforma zużytego już w znacznej mierze neoliberalnego systemu ekonomiczno-finansowego i przyporządkowanych mu instytucji, ale także – i równolegle – „uzdrowienie” i „odnowienie” samego człowieka, m.in. poprzez zahamowanie lub odwrócenie trendu zmian antropologicznych określanych mianem „regresji”.

Ściślej rzecz ujmując treść książki streszcza się w następujących twierdzeniach:

- Cywilizacja naukowo-techniczna i informatyczna oraz zakorzeniony w niej neoliberalistyczny system społeczno-ekonomiczny wywołuje wiele niekorzystnych zmian w sferze psychicznej, mentalnej, osobowościowej i zdrowotnej człowieka; człowieka świata „ponowoczesnego”.

- Człowiek z różnym powodzeniem urzeczywistniał w kolejnych etapach swej gatunkowej ewolucji te dwie, w znacznej mierze przeciwstawne i w zasadzie sprzeczne strony swej natury. W jednych czasach i sytuacjach wyzwalał w sobie w większym wymiarze siły i popędy „twarde” (np. w czasie wojen, rewolucji społecznych, konfliktów politycznych, itp), w innych zaś je przyhamowywał i dawał ujście dla sił i popędów „miękkich”, proludzkich.

- W wyniku tego zasadniczego zakłócenia procesu ewolucyjnego człowieka stopniowo popada on w nieharmonijny i nierównomierny tok rozwoju swych naturalnych skłonności i predyspozycji, pogrąża się w ewolucyjnym „rozdarciu”, a nawet w pewną antynomię oraz w niebezpieczne dla jego zrównoważonego rozwoju zahamowania i cofnięcia ewolucyjne.

- Niektórzy krytyczni analitycy i wnikliwi obserwatorzy świata współczesnego – aktualnych stosunków społecznych i międzyludzkich – za bardzo niebezpieczne z punktu widzenia prawidłowego rozwoju osobowego i duchowego człowieka współczesnego uznają m.in. – i trudno odmówić im racji – z reguły nieudane próby, dokonywane zwłaszcza przez młodzież, transferu (transpozycji) „świata cyfrowego” (komputerowego, internetowego) na „świat nie cyfrowy” (outline) czyli rzeczywisty.

 

Tygodnik Spraw Obywatelskich, Nr 136/(32)2022, 9 sierpnia 2022

https://instytutsprawobywatelskich.pl/jan-szmyd-zagrozone-czlowieczenstwo/