Książka Beaty Popczyk-Szczęsnej stanowi bardzo wartościową diagnozę postawioną współczesnym tekstom pisanym dla sceny i choć nie ma na celu – jak pisze Autorka – proklamowania „radykalnej zmiany w sposobie używania tworzywa słownego”, to bez wątpienia bardzo trafnie wskazuje na pewne wyraziste tendencje w komponowaniu tekstów teatralnych. Prezentowane w kolejnych rozdziałach zestawienia, porównania, konfrontacje służą Beacie Popczyk-Szczęsnej do uchwycenia tego, co poszczególnych autorów czy poszczególne utwory łączy, ale także tego, co jest znakiem odrębności danego twórcy i jego dzieła, by w efekcie wyeksponować rozmaite strategie czynienia tekstu bohaterem. Przywoływane w książce konteksty filozoficzne (np. Foucault, Wittgenstein, Ricoeur), literackie (np. Barthes, Bachtin), teatralne (np. Lehmann, Sarrazac, Pavis), estetyczne (Bourriaud, Fischer-Lichte) bardzo wzbogacają proponowane odczytania wybranych utworów i na nowo, ciekawie je oświetlają. Autorka niezwykle sprawnie posługuje się warsztatem teatrologa i literaturoznawcy. Świetnie łączy dociekliwe analizy utworów dramatycznych z teoretycznymi próbami ujęć syntetycznych. Efektem tych zabiegów jest interesująco nakreślona panorama współczesnej polskiej dramaturgii teatralnej, która bez wątpienia stanowiła będzie wartościową pozycję wydawniczą.

Z recenzji dr hab. Ireny Górskiej, prof. UAM

"Tekst jako bohater w kulturze uczestnictwa” wydaje się kontynuacją i rozwinięciem badań nad „teatrem języka”, który autorka analizowała w książce „Dramaturgia polska po 1989 roku”. Najnowsza publikacja Beaty Popczyk-Szczęsnej podzielona została na trzy części. Każda w inny sposób ujmuje problematykę tekstu teatralnego, co metaforycznie nazywają tytuły, skoncentrowane wokół pojęcia materialności tekstu pisanego i ludzkiego doświadczania słowa – znaku. Badaczka nie skupia się tylko na teoretycznym (teatralno-literackim) ujęciu. To, co werbalne łączy się z tym, co pozawerbalne. Syntezy wzbogacone są nowymi inspirującymi odczytaniami współczesnych sztuk teatralnych. Autorka niejednokrotnie dokonuje zestawień i porównań analizowanych tekstów, zwraca uwagę na zależności pomiędzy tekstem pisanym a tekstem mówionym – sceniczną realizacją. [...]

Szczególnie interesująca jest trzecia część książki zatytułowana „Estetyka wysłowienia”, autorka skupia się w niej na performatywnym wymiarze tekstów teatralnych. Wymienia i opisuje strategie pisania dla teatru, takie jak: małe narracje, polifonie, parabazy. Zastosowane przez współczesnych autorów techniki burzą iluzję świata przedstawionego, kierując swoją wypowiedź bezpośrednio do widzów. Figura narratora, autora czy komentatora wprowadza element autotematyczności, a językowe koncepty obecne w ich wypowiedziach unaoczniają proces kreacji fikcyjnego świata. Badaczka zauważa, że dodatkowe postacie „opowiadaczy” występują zwłaszcza w sztukach z nurtu teatru lokalnego, który wykorzystuje technikę parabazy. Podczas analizy wspomina o takich spektaklach, jak „Czerwone Zagłębie” Jarosława Jakubowskiego w reżyserii Aleksandry Popławskiej i Marka Kality, „Koń, kobieta i kanarek” Tomasza Śpiewaka (Teatr Zagłębia w Sosnowcu), „Piąta strona świata” Kazimierza Kutza w adaptacji i reżyserii Roberta Talarczyka (Teatr Śląski w Katowicach). Analogiczne rozwiązania fabularne występują też w utworach, które dokonują weryfikacji wartości i historii. Odrębną część ostatniego rozdziału badaczka poświęca monologowi, a także tekstom, które nawiązują do retorycznych i lirycznych wzorców. Podczas analizy tych zagadnień znajduje ciekawe rozwiązania interpretacyjne dla wybranych dramatów Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk, Michała Walczaka, Magdy Fertacz. Ponadto charakteryzuje twórczość Pawła Demirskiego i Moniki Strzępki w aspekcie stylistycznej różnorodności. [...]
 

 

Tekstowe kreacje na współczesnej scenie teatralnej

Dorota Szewczyk-Świerniak

ArtPapier 15 października 20 (404) / 2020

http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=403&artykul=8113&kat=4

 

Większość utworów analizowanych przez Popczyk-Szczęsną napisały kobiety, co – przyjmując, że książka winna być czytana jako częściowa panorama dramaturgii polskiej początku XXI wieku – należy uznać za znaczące. Wśród wybranych przez autorkę dramaturżek znajdziemy wspomnianą już Zytę Rudzką, Julię Holewińską, Małgorzatę Sikorską-Miszczuk, Jolantę Janiczak czy Dorotę Masłowską. Tym samym książkę Popczyk-Szczęsnej można postrzegać nie tylko jako pozycję przywracającą znaczenie tekstu pisanego dla teorii postdramatyczności, która to teoria zdawała się owo znaczenie podważać, ale także jako podstawę do krytyki wciąż obecnej w polskim teatrze hierarchizacji funkcji twórczyń i twórców, opartej na patriarchalnych wzorach.

Noty o książkach

Maciej Guzy

Didaskalia, Gazeta Teatralna, grudzień 2020, nr 160

https://didaskalia.pl/pl/artykul/noty-o-ksiazkach-3