Historia cywilizacji obfituje w przykłady ilustrujące powtarzalność zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym. Kultura żywi się replikami, kopiami, imitacjami, efektem mise en abyme czy odbiciem lustrzanym. Choć dualizm może wydawać się wynalazkiem współczesnym, powstałym w epoce, w której zwielokrotnianie stało się sposobem tworzenia i zarazem kluczem do interpretacji, to jednak jego obecność odnotowuje się od czasów starożytnych. Pojęcie dualizmu (łac. dualis) skłania do refleksji nad złożonością zjawisk mających podłoże filozoficzno-metafizyczne (dualizm antropologiczny, na przykładzie Platona, który przeciwstawił sobie duszę i ciało, choć człowiek był dla niego bardziej duszą niż ciałem lub Kartezjusza, dla którego ciało i umysł stanowiły odrębne substancje, substancję duchową [res cogitans] i substancję materialną [res extensa]) lub podłoże teologiczne (świat ludzki–świat boski, piekło–niebo). W ujęciu literaturoznawczym, zagadnienie dualizmu przyjmuje więc istnienie dwóch różnych i niesprowadzalnych do siebie wzajemnie czynnych zasad (np. duch i materia, ciało i dusza), ale może również zakładać szczególnego rodzaju pluralizm, w którym występuje mnogość interakcji między różnymi komponentami przekładających się na przykład na ciągłą ewolucję i rozwój. Dualizm znajduje wyraz również w formie wypowiedzi, w przypadku kiedy różne formy nakładają się na siebie lub gdy utwór literacki przejmuje cechy charakterystyczne dla dwóch (lub większej liczby) różnych gatunków, wpływając na hybrydyczny charakter dzieła. W wielu przypadkach wszelkie spekulacje na temat pojęć podobieństwa, tożsamości i różnicy odwołują się do rzeczywistości historyczno-emiprycznej, metafizycznej oraz do tradycji opartej na kodach, toposach i kanonach. Sztuka figuratywna, język i literatura w szczególności wydają się dobrym przykładem mnogości możliwości interpretacyjnych, jakie stwarza zaproponowany temat: transformacje mimesis, metatekstualność, topika sobowtórów, postaci bliźniaczych, odbić lustrzanych, refleksów onirycznych, masek, przebrań, deformacji, zamian, duplikatów; retoryka oparta na podwojeniu lub analogii: metafora, metonimia, chiasm, antyteza; tekst nowy jako rezultat, który nie może obyć się bez oryginału: parodia, groteska, aluzja, plagiat, parafraza, przekład, adaptacja.

[Z Wprowadzenia]

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach.